صبر اجتماعی مردم ایران در زمانه جنگ چگونه بروز و ظهور یافت؟

به گزارش خبرنگار مهر، پدیده جنگ چه در دنیای امروز چه در تاریخ گذشته در هر زمان و مکانی که به وقوع پیوسته جوامع را با حالات پیچیده ای رو به رو کرده است. جوامع در برابر پدیده‌های گوناگون و بحران‌ها واکنش‌های یکسو و گاه متفاوتی دارند که به تاریخ، فرهنگ، خلق و خو، عادات و بسیاری از ویژگی‌های فردی و اجتماعی و دیگر بازمی گردد. انسان‌ها با توجه به شرایط و محیطی که در آن زیست داشته و جوامع را تشکیل داده اند نسبت به جنگ نیز واکنش‌ها و گاه کنش‌های متفاوتی را پی می‌گیرند.

محمد جواد فلاح مدیر گروه مطالعات خانواده پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام در مطلبی با عنوان «پدیده جنگ و ظهور صبر اجتماعی مردم ایران» به موضوع صبر اجتماعی مردم در زمانه جنگ و چگونگی بروز و ظهور آن در جامعه ایرانی پرداخته و نوشته است:

۱. معمولاً همگان از صبر یک مفهوم توصیه‌ای، انتزاعی و زینتی در ذهن و فکر خود دارند تا اینکه در موقعیت و شرایط خاصی مفهوم عینی و ملموس آن را درک می‌کنند از اینرو اگر اهل لغت «صبر»، را «حبس النفس» یعنی «جلوگیری کردن و حبس نمودن نفس، بر چیزی که عقل یا شرع یا هر دو اقتضا می‌کنند» بیان کرده‌اند بیشتر به معنای صبر فردی توجه کرده و مراقبت‌های فردی دربرابر وسواس نفسانی را مد نظر قرار داده‌اند. البته مفهوم مقابل صبر یعنی جزع و بی‌تابی در شرایط سخت و دشوار اجتماعی گاهی بیشتر نمایان می‌شود.

۲. در متون دینی و به ویژه با عنایت به آیه ۲۰۰ سوره آل عمران معنایی از صبر را می‌توان به عنوان صبر اجتماعی یاد کرد که در این آیه از آن با واژه «مصابره» یاد شده است در این آیه خداوند جامعه اسلامی و ایمانی را به سه خصلت «صبر»، «مصابره» و «مرابطه»، سفارش فرموده است که مفسران هم برای آن معنای ظاهری بیان کرده‌اند و هم معنای باطنی. نکته قابل توجه اینکه برخی از مفسران می‌گویند امرهایی که در این آیه آمده است؛ یعنی «اصبروا»، «صابروا»، همه مطلق و بدون قید است، در نتیجه صبری است عمومی در همه ابعاد و شرایط روحی، جسمی، مادی و معنوی. البته آن‌چه مقصود ماست صبر اجتماعی است که به ویژه این روزها مصادیق عینی‌اش را در حوادث جنگ ۱۲ روزه بیشتر در رفتار عمومی مردم مشاهده نمودیم.

۳. ما از صبر اجتماعی با اصطلاح «مصابره»، یاد می‌کنیم که به بیان برخی مفسران مثل علامه طباطبایی (ره) عبارت است از: «اینکه جمعیتی به اتفاق یکدیگر اذیت‌ها را تحمل کنند و هر یک صبر خود را به صبر دیگری تکیه دهد و در نتیجه برکاتی که در صفت صبر است دست به دست هم دهد و تأثیر صبر بیشتر گردد.» علامه معتقد است چنین معنایی محسوس و قابل درک است چون باعث می‌شود که تک تک افراد نیروی یکدیگر را به هم وصل کنند و همه نیروها یکی شود. چنانکه امام صادق علیه السلام فرمود مراد از «صابروا»، صبر و شکیبایی در برابر دشمنان است.

۴. البته برخی نیز گفته‌اند «مصابره»، مصدر باب مفاعله است و باب مفاعله بین دو طرف و دو فرد است؛ یعنی شما در جنگ با دشمنان دین شکیبا و بردبار باشید، همچنان که آنان در مقابل شما شکیبا و بردبار هستند. که به نظر می‌رسد می‌توان هردو مقصود را در باب شرایط امروز جامعه ایران مد نظر قرار داد و به برخی از مصادیق آن پرداخت.

۵. در شرایطی که دشمن خود را برای حملات دیگر به سوی مرزهای جامعه ایرانی – اسلامی مهیا می‌سازد، توجه به مقوله صبر اجتماعی می‌تواند پیوند دهنده صبرهای تک تک مردم در کنار یکدیگر برای شکل گیری مقاومت و ایستادگی در برابر تجاوز دشمن است. در جنگ ۱۲ روزه ما به نمودهای متعدد و متکثری از این صبر اجتماعی و کنار هم قرار گرفتن اراده‌های مستحکم برای جلوگیری از تجاوز دشمن بودیم. کمک و احسان به همشهریان، قناعت در مصرف، آثار و از خودگذشتگی در صفوف مواد غذایی و نانوایی‌ها، کمک به تسهیل رفت و آمدهای خودروی، اطعام و پخش آب و شربت، مراقبت‌های اطلاعاتی و صیانتی، حمایت از نیروهای بسیج، عدم جزع و فزع در باره شرایط بحرانی کشور، عدم تشکیل صفوف برای به چنگ آوردن مواد غذایی ضروری، عدم احتکار مواد غذایی و انباشت مواد بیش از نیاز در خانه این‌ها همه نمودهایی بود از صبر اجتماعی مردم ایران که تصویری متفاوت از مردمی صبور، مقاوم و با اخلاق به جهانیان منعکس نمود و این خود باوری را در مردم ایران به وجود آورد که صبر جمعی و کنار هم بودن شیرین‌تر از خود محوری و خودخواهی‌های فردی است.

۶. این شیرینی اخلاقی و رهاورد سیاسی اجتماعی را بایست با دقت بیشتری نگریست، به تماشا نشست، برایش قصه گفت، شعر سرود، فیلم و سریال ساخت و درس‌های بیشتری از آن برای مردمان این عصر و مصر مشق نمود که چون طلای نایابی است که ملت‌ها از نداشتنش بشدت می‌رنجند و در آرزویش به حال مردم ایران غبطه می‌خورند چیزی که دشمن هم از گفتن آن ابا نداشته و آخرینش این اعتراف نیویورک تایمز است که: «پیش‌بینی می‌شد ایران در تابستان با آشوب داخلی مواجه شود، اما جنگ و فراخوان ترامپ و نتانیاهو به مردم ایران برای قیام علیه نظامشان، نتیجه عکس داد.»

۱. المفردات فی غریب القرآن، ص ۴۷۴.
۲.« یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»
۳. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۹۱ و ۹۲
۴. الغیبه (للنعمانی)، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص ۲۷
۵. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲، ص ۹۱۹.